تلاش نویسندگان این بخش بر این است تا تمامی مطالب انسجام موضوعی داشته باشند. مثل مطالب شماره قبل که بر محور محرم بود، این شماره هم بر محور جنگ است. جنگ‌ها تلخ‌ترین و تاریک‌ترین نقطه‌های تاریخ هر کشوری است که وقتی اتفاق می‌افتد همه مردم یک سرزمین را قربانی آسیب‌هایش می‌کند. بخش بزرگی از ماهیت و تعریف جنگ در دوره‌های متفاوت زمانی و مکانی توسط هنرمندان، شاعران و نویسندگان به شیوه‌های متفاوتی چون سینما، نقاشی، عکس، پوستر، مجسمه، تئاتر، ارائه شده است. اثر هنری از مسیر چالش‌های فکری و ذهنی یک هنرمند می‌گذرد تا بر روی زمینه‌ای شکل بگیرد که هیچ‌گاه جدای از شرایط زندگی و زیست‌محیطی‌اش نیست و تأثیرات را می‌توان بر آن دید. برای همین است که آثار هنرمندان شرق دور، خاورمیانه، اروپا و امریکا جدای از تفاوت‌های بصری تفاوت‌های ادراکی و ذاتی هم دارند. جنگ از مهم‌ترین موضوعاتی است که هیچ‌گاه از چشم هنرمندان پنهان نمانده است و تاریخ هنر سرشار از تصاویری است که جنگ را به‌عنوان موضوعی بحث‌برانگیز و نقدپذیر در دل خود جای داده است. برای اولین بار بخش تجسمی تمام تلاش خود را برای پرداختن به این موضوع به کار گرفت البته باید گفت که جنگ موضوع گسترده و پرمحتوایی است که می‌توان در شماره‌های آینده باز هم به آن پرداخت.

سیما حبیبی نویسنده فعال و خوش‌ذوق بخش هنرهای تجسمی با ارائه مطلبی تحت عنوان «نقاشی جنگ، تصویر عشق و شهادت» به‌تفصیل به موضوع جنگ، نقاشی جنگ و روایتگری در نقاشی جنگ به همراه تعدادی نمونه نقاشی پرداخته است که در ادامه می‌توانید بخوانید.

رضوانه کرباسی با بررسی آثار هنرمندانی که جنگ موضوع بسیاری از نقاشی‌های آن‌ها می‌باشد، چون حسین خسروجردی، ناصر پلنگی، کاظم چلیپا، حبیب‌الله صادقی، ایرج اسکندری، علی وزیریان، مصطفی گودرزی، محمد خزائی، مرتضی اسدی به موضوع جنگ تحت عنوان « پیرامون نقاشی جنگ تحمیلی در ایران » پرداخته است.

مصاحبه با محمد انجم شعاع بیشتر به قصد موضوع جنگ انجام شد چون این هنرمند عکاس در زمان انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق دقیقاً اوج فعالیتش در عکاسی بوده است ولی به علتی که در صحبت‌هایش عنوان می‌کند هیچ‌وقت جنگ را عکاسی نکرده است. مصاحبه ما با محمد انجم شعاع به‌عنوان پیشکسوت عکاسی – کسی که سال‌ها در عکاسی کرمان کار کرده است و چندین آلبوم عکس از کرمان و عکس‌های خلاقانه خودش دارد- منجر به شناخت بیشتر این هنرمند عکاس از زبان و تجارب وی شد که در ادامه مطالب آمده است.

رهبر فرزانۀ انقلاب حضرت آیـت اللّه خامنه‌ای آنچه که از هـنرمندان‌ دفـاع‌ مقدس‌ انتظار می‌رفته را این‌گونه بـیان فرموده‌اند: «مـن غالب این آثار هنری جنگ را یا دیدم یا شنیدم، قطعاً ‌‌چیزهای‌ باارزش در بین ایـن‌ها وجـود دارد لیکن همه این‌ها در مقابل آن گـنجینۀ‌ عـظیمی‌ کـه‌ در این دفاع هـشت سـاله به وسیلۀ ملت ایـران بـه وجود آمد، چیز کمی است. همۀ‌ جنگ، داخل جبهه‌ها نیست، بسیاری از مسائل جنگ، داخل خانه‌هاست، توی راه‌هاست، دو قطب بـزرگ دنـیای آن روز‌ -یعنی قطب آمریکا و قطب‌ شوروی سـابق-مشترکاً بـا همۀ سـاز و بـرگشان بـه کمک عراق آمدند آنـ‌ها کجا و در کدام‌یک از این آثار هنری ما درست تبیین و تشریح شده است»(سخنرانی آیت اللّه خامنه‌ای‌ در جـمع هنرمندان،۱۳۷۹)

نقاش جـنگ، زمـانی که قصد دارد شهادت شهیدی را‌ به‌ تصویر درآورد، در اثرش با او شهید‌ می‌شود‌ که‌ آن‌ شهید‌ نـیز در سلسلۀ شـهیدان‌ ماقبل‌ خویش به مقام شهادت رسیده است. این سلسله همچنان ادامه دارد تا به صحنه عـالی شـهادت در‌ کربلا‌ برسد؛ این‌ همان صورت نمادین نقاشی‌های جنگ است که‌ هنرمند‌ با‌ تعمق‌ مـعنوی‌ بـه‌ آن دسـت پیدا می‌کند. این نوع نگرش که آمیخته با روح نقاش بود، در واقع بازتاب احساسات فردی وی بـه شـمار می‌رفت.

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تحولات شگرفی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم ایران رخ داد. بی‌شک این تحولات در هنر (شعر، ادبیات داستانی، سینما، موسیقی، تئاتر، عکس، گرافیک، نقاشی و غیره) محرز بوده است.

هنر نقاشی، هنری است که از دیرباز ایرانیان در دوره‌های قبل از اسلام و بعد از اسلام با آن به تصویرسازی متون ادبی کهن می‌پرداخته‌اند، بنابراین می‌توان گفت که نقاشی در میان ایران جایگاه ویژه‌ای از منظر روایتگری داشته است.

سرآغاز نقاشی جنگ تحمیلی با نقاشی‌های دوران انقلاب و هنرمندان نقاش آن من‌جمله: حسین خسروجردی، ناصر پلنگی، کاظم چلیپا، حبیب‌الله صادقی، ایرج اسکندری، علی وزیریان، مصطفی گودرزی، محمد خزائی، مرتضی اسدی و غیره همراه است؛ که در این مقاله به تعدادی از این هنرمندان و آثارشان پرداخته می‌شود.

‌‌ نقاشی انقلاب

در نقاشی‌های انقلاب بیشتر عناصر استفاده شده شامل اتفاقات دوران پیروزی انقلاب و حوادث بعد از آن می‌شود. به‌عنوان مثال در تابلوی جمعه سیاه اثر کاظم چلیپا (تصویر-۱)

کاظم چلیپا جزء هنرمندانی است که هم در دوران انقلاب و هم در زمان جنگ به آفرینش آثاری با مضمون انقلاب و جنگ پرداخته است.

حمد انجم‌شعاع متولد ۱۳۲۵ و یکی از فعال‌ترین عکاسان کرمانی قبل و بعد از انقلاب است که دعوت گفت‌وگوی ما را پذیرفت.

با اینکه جنگ موضوع اصلی این شماره است، اما سر زدن به یکی از پیشکسوتان عکاسی کرمان، کسی که تقریباً می‌شود گفت در سه دهۀ ۶۰، ۷۰ و ۸۰ جزو فعال‌ترین عکاسان کرمان بوده و سه دهه از تاریخ تصویری کرمان را در آرشیو عکس‌هایش دارد، نه‌تنها خالی از لطف نیست، بلکه باعث شناخت بهتر عکاسی از زبان کسی که تمام زندگی‌اش را وقف این هنر کرده است، می‌شود.

هادی جلال پور -هنرمند عکاس - به‌واسطۀ دوستی نزدیک با محمد انجم‌شعاع، قرار گفت‌وگو با او را برای عصر جمعه هماهنگ کرد. حدود ده دقیقه از ساعت شش عصر گذشته بود که به خانه محمد انجم‌شعاع رسیدیم. ماشین را کنار دیوار یک خانۀ قدیمی در محلۀ آسیاباد پارک کردیم، زنگ که به صدا درآمد، پیرمردی لاغراندام و مهربان با روی گشاده در را باز کرد، از دالان باریک خانه گذشتیم؛ حیاط خانه را درختان انار پر کرده بود و فضایی دل‌نشین به وجود آورده بود؛ که در خنکای عصرگاهی برای بدرقۀ تابستان خودنمایی می‌کرد وارد اتاق پذیرایی شدیم. گوشه به گوشۀ اتاق تابلوهای نقاشی و قاب عکس بود، یک گوشۀ دنج کنار رادیویی قدیمی با پشتی و پتو بود برای نشستن.

آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی من با محمد انجم‌شعاع به بهانۀ روز جهانی عکاسی است؛ هنرمندی که حس می‌کند فراموش شده است.

این همه ذوق و استعداد نقاشی و عکاسی اولین بار از چه سنی و چگونه در محمد انجم‌شعاع شروع شد؟

اولین باری که با رنگ و نقاشی آشنا شدم پسربچه‌ای کم سن و سال بودم، مرد نقاشی به اسم «کوزه‌ای» در خیابان شریعتی کارگاهی داشت، از نزدیک توی کارگاه سرک می‌کشیدم. از رنگ و قلم‌مو فقط شنیده بودم، اما از نزدیک ندیده بودم. هر روز می‌رفتم سرک می‌کشیدم تا ببینم دقیقاً با ابزار نقاشی چه‌کار می‌کند تا اینکه یک روز من را دید و تا وسط خیابان دنبالم دوید که تو برای چی سرک می‌کشی؟ و من این‌گونه با نقاشی آشنا شدم و کمی یاد گرفتم.